3| Γ’ Νεκροταφείο της Αθήνας

Το Γ’ Νεκροταφείο της Αθήνας ξεκίνησε να λειτουργεί τον Μάιο του 1939 στο άλλοτε κτήμα Μερκάτη. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, δεν είχε διαμορφωθεί ακόμα στο σύνολό του. Λόγω της μεγάλης του έκτασης ήταν χρηστικά πρόσφορο στις ανάγκες που δημιουργήθηκαν.   Την περίοδο της Κατοχής, ως νεκροταφείο υποδέχτηκε χιλιάδες νεκρούς, Έλληνες, συμμάχους, εχθρούς. Επίσης, εδώ σώζονταν ζωές και χάνονταν ζωές. Από τη μία, λειτούργησε στον χώρο φυτώριο, που τροφοδοτούσε τα παιδικά συσσίτια. Από την άλλη, υπήρξε τόπος εκτέλεσης από τις ιταλικές αρχές Κατοχής.  

Η λειτουργία του νεκροταφείου τέθηκε σε προτεραιότητα, καθ’ υπόδειξη των δυνάμεων Κατοχής που επέβαλαν όρους, απαίτησαν δαπάνες, υπέδειξαν χωροταξικές παρεμβάσεις. Ο αριθμός των εκατέρωθεν νεκρών όλο και αυξανόταν… Τον χειμώνα του 1941 παρατηρείται πληρότητα του χώρου και λαμβάνονται αναγκαστικά μέτρα, όπως η επέκταση του νεκροταφείου, καθώς και η ταφή 4-5 ή και περισσότερων νεκρών μαζί. 

Οι συνθήκες μεταφοράς, ταφής και εκταφής των νεκρών, το αποτρόπαιο θέαμα, η αγωνία της αναζητησης των οικείων και ο διαρκής θρήνος, συνέστησαν μια ζοφερή πραγματικότητα. Η αποτίμηση είναι σαφώς τραυματική, όπως και ο θάνατος. 

Από το 1946, στη δίνη του εμφυλίου, ξεκίνησαν οι πρώτες εκταφές. Τότε παρατηρείται ζήτηση και σύσταση τάφων για την ατομική ή ομαδική φιλοξενία οστών. Το νεκροταφείο επιδίωξε να επανέλθει σε κανονικότητα, βάσει του αρχικού ρυμοτομικού σχεδίου. Ζητήματα συλλογικής μνήμης και απόδοσης τιμής τέθηκαν αμήχανα στα μέσα της δεκαετίας του 1960.