16| Θε μου και τι να γίνηκαν του κόσμου οι αντριωμένοι

“Θε μου και τι να γίνηκαν

του κόσμου οι αντριωμένοι”

Ο Δήμος Αθηναίων ανήγειρε το μνημείο – οστεοφυλάκιο αφιερωμένο στους 200 που εκτελέστηκαν την Πρωτομαγιά στην Καισαριανή, καθώς και στους νεκρούς του μπλόκου της Κοκκινιάς. Στη μέση τοποθετήθηκε υπερμεγέθης σταυρός. Σταδιακά, φιλοξένησε οστά και άλλων εκτελεσμένων, ενώ το 2008 αποφασίστηκε η φύλαξη των οστών των θυμάτων από τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης του Β’ ΠΠ, λόγω παύσης λειτουργίας του κοιμητηρίου Νεαπόλεως του Δήμου Νίκαιας. Πάνω του ακουμπούν μαρμάρινες αφιερωματικές επιγραφές με ασπρόμαυρα αφηγηματικά πορτρέτα.

“Στις 4 Ιουνίου 1941 έγινε η πρώτη εκτέλεση στην Αθήνα. Μόλις είδα την ανακοίνωση στον τύπο, φύλαξα το απόκομμα της εφημερίδας για να μην ξεχάσω το όνομα του εκτελεσθέντος, λες κι ο πρώτος αυτός εκτελεσθείς θα ήτανε κι ο τελευταίος…”

Κούλας Ξηραδάκη, Κατοχικά. Αθήνα 2012

Η καταγραφή και ταυτοποίηση των εκτελεσθέντων από τις κατοχικές δυνάμεις ασφαλείας αποτέλεσε ένα εξαιρετικά δύσκολο, αλλά και κρίσιμο έργο ήδη από την περίοδο της Κατοχής. Παρά την ηθική και ιστορική διάσταση του θέματος, μια πολυπλοκότητα παραγόντων, που σχετίζεται κυρίως με τη σύνθετη φύση ή ακόμα και την απουσία πρωτογενών πηγών, δυσκόλεψε και επιβράδυνε την προσπάθεια αυτή στις κατοπινές δεκαετίες. Έτσι, ακόμα και σήμερα, η ταυτοποίηση των θυμάτων, παρότι έχει προχωρήσει σε σημαντικό βαθμό, δεν έχει ολοκληρωθεί και ο συνολικός αριθμός τους παραμένει άγνωστος. Στις πλάκες που έχουν εναποτεθεί στο μνημείο Εθνικής Αντίστασης διαβάζουμε τα παρακάτω ονόματα και προσπαθούμε να ανασυνθέσουμε τις ιστορίες τους (παρατίθενται με χρονολογική σειρά και ο κατάλογος θα εμπλουτίζεται συνεχώς):

1.Ιωάννης Κουτσογιάννης, 17/6/1943, ετών 27. Κτηματίας, από τη Λάρισα.

Στις 17 Ιουνίου 1943 εκτελέστηκαν με κλήρο 19 κρατούμενοι των φυλακών Αβέρωφ, ως αντίποινα για την ανατίναξη του ιταλικού πλοίου “Citta di Savoia” στο λιμάνι του Πειραιά, στις 12 Ιουνίου[1]. Σύμφωνα με το φύλλο της 30ής Ιουνίου 1943 της εφημερίδας “Ελεύθερη Ελλάδα”, παρότι από την ανάκριση που έκανε η Γκεστάπο προέκυψε ότι «κανένα ελληνικό πόδι δεν πάτησε πάνω στο πλοίο», ο Γερμανός στρατηγός δήλωσε κυνικά ότι είναι «υποχρεωμένος να εκτελέσει Έλληνας για λόγους ασφαλείας των στρατευμάτων του, παρά το γεγονός ότι η έκρηξις και βύθισις ωφείλετο σε βόμβα αγγλικής κατασκευής όμοια με εκείνη που κατέστρεψε προ 4μήνου ένα προβολέα στη Σαλαμίνα».

Τους 10 ομήρους εκτέλεσαν οι Γερμανοί στην Καισαριανή και τους υπόλοιπους 9, μεταξύ αυτών και τον Ιωάννη Κουτσογιάννη, οι Ιταλοί «κοντά στο Γ’ Νεκροταφείο»[2].

Σύμφωνα και πάλι με το φύλλο της 30ής Ιουνίου 1943 της εφημερίδας “Ελεύθερη Ελλάδα”, ο ίδιος ο δήμαρχος Γεωργάτος ήταν παρών στην εκτέλεση του Γ’ Νεκροταφείου. Στην ίδια εφημερίδα, στο φύλλο της 17ης Ιουλίου 1943, δημοσιεύτηκε γράμμα του Κουτσογιάννη από τις φυλακές Αβέρωφ, πριν οδηγηθεί μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Άφησε μητέρα, σύζυγο και παιδί. Διεύθυνση σπιτιού: Αγιά Θεσσαλίας.

2.Μιχαήλ Β. Πετρόπουλος (του Βασιλείου), 17/6/1943, ετών 34. Δάσκαλος, από τη Γορτυνία[3].

Στις 17 Ιουνίου 1943 εκτελέστηκαν με κλήρο 19 κρατούμενοι των φυλακών Αβέρωφ, ως αντίποινα για την ανατίναξη του ιταλικού πλοίου “Citta di Savoia” στο λιμάνι του Πειραιά, στις 12 Ιουνίου. Σύμφωνα με το φύλλο της 30ής Ιουνίου 1943 της εφημερίδας “Ελεύθερη Ελλάδα”, παρότι από την ανάκριση που έκανε η Γκεστάπο προέκυψε ότι «κανένα ελληνικό πόδι δεν πάτησε πάνω στο πλοίο», ο Γερμανός στρατηγός δήλωσε κυνικά ότι είναι «υποχρεωμένος να εκτελέσει Έλληνας για λόγους ασφαλείας των στρατευμάτων του, παρά το γεγονός ότι η έκρηξις και βύθισις ωφείλετο σε βόμβα αγγλικής κατασκευής όμοια με εκείνη που κατέστρεψε προ 4μήνου ένα προβολέα στη Σαλαμίνα».

Τους 10 ομήρους εκτέλεσαν οι Γερμανοί στην Καισαριανή, μεταξύ αυτών και τον Μιχαήλ Β. Πετρόπουλο, και τους υπόλοιπους 9 οι Ιταλοί «κοντά στο Γ’ Νεκροταφείο»[4].

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συνέλεξε η Ιωάννα Τσάτσου στο βιβλίο της Εκτελεσθέντες επί Κατοχής[5], Ο Πετρόπουλος είχε εκλεγεί το 1942 εκπρόσωπος των δασκάλων Πειραιά, προκειμένου να ενεργεί προς την Ελληνική Κυβέρνηση με στόχο την οικονομική τους βελτίωση. Ως αποτέλεσμα των ενεργειών του αυτών, τον κατήγγειλαν στην Γκεστάπο, η οποία τον χαρακτήρισε ως «αρχικομμουνιστή ενεργούντα κατά των αρχών κατοχής και ομιλούντα με φράσεις υβριστικάς και περιφρονητικάς δια τον Άξοναν». Έτσι, συνελήφθη στις 7/12/1942, καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά στις 16/1/1943 και εκτελέστηκε μαζί με άλλους 9 στις 17/6/1943, από τους Γερμανούς στην Καισαριανή.

Ο Αρχιμανδρίτης Αγ. Νικολάου Πειραιά, Δαμασκηνός, ο οποίος εκλήθη για την εξομολόγηση των μελλοθανάτων στις φυλακές Αβέρωφ όπου κρατούνταν, αναφέρει στην έκθεσή του ότι μετέφερε στη γυναίκα του τις τελευταίες του λέξεις: «Πεθαίνω με την συνείδησιν ήρεμον ως χριστιανού και ως ανθρώπου. Ως υπάλληλος εξετέλεσα ευσυνειδήτως το καθήκον μου, ως Έλλην ενήργησα για το ψωμί μας απ’ την Κυβέρνησή μας και για την εν γένει καλυτέρευσιν της οικονομικής μας θέσεως. Αντί αυτού συνελήφθην και τυφεκίζομαι. Ο Θεός ας συγχωρήσει τους εχθρούς μου». Σύμφωνα και πάλι με το φύλλο της 30ής Ιουνίου 1943 της εφημερίδας “Ελεύθερη Ελλάδα”, όρθιος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα είπε στα γερμανικά στους δήμιους: «Ελπίζουμε ότι θα είμαστε τα τελευταία σας θύματα. Ο λαός μας θα εκδικηθή. Θα το πληρώσετε.[6]».

Άφησε σύζυγο και ένα παιδί.

3.Μιχαήλ Σταματάκης, 24/7/1943, ετών 27. Διεύθυνση σπιτιού: Ποδαλυρίου 12, Αθήνα.

Ο Μιχαήλ Σταματάκης ήταν ελαιοχρωματιστής, από τον Πειραιά. Τον συνέλαβαν και καταδικάστηκε σε θάνατο από το Γερμανικό Στρατοδικείο για άγνωστους λόγους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε η Ιωάννα Τσάτσου στο βιβλίο της για τους εκτελεσθέντες επί Κατοχής, εκτελέστηκε στις 12/7/1043. Άφησε γονείς και 4 ανήλικα αδέλφια[7].

4.Γεώργιος Ζαμπούνης, 23/8/1943, ετών 20. Διεύθυνση σπιτιού: Θεάτρου 109, Πειραιάς. Άφησε μητέρα και 2 ανήλικα αδέλφια

Ο Ζαμπούνης ήταν μηχανικός-εφαρμοστής, από τον Πειραιά. Εκτελέστηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής στις 28 Αυγούστου 1943, μαζί με άλλους 5 συναδέλφους του, όλοι μέλη του Εργατικού ΕΑΜ, κάτοικοι Πειραιά και εργαζόμενοι στο εργοστάσιο Σταυριανού. Το εργοστάσιο είχε επιταχθεί από τους Γερμανούς το 1941, όμως οι κινητοποιήσεις εργατών που ανήκαν στο Εργατικό ΕΑΜ και η συμμετοχή τους σε δολιοφθορές μηχανημάτων με στόχο την επιβράδυνση της παραγωγής οδήγησαν τον Ιούνιο του 1943 στη σύλληψη 14 εργατών και την παραπομπή αυτών σε δίκη με την κατηγορία της διενέργειας δολιοφθοράς και της διανομής κομμουνιστικών προκηρύξεων. Σύμφωνα με τον αδελφό του Γιώργου Πολυμενάκου, ο οποίος ήταν επίσης μεταξύ των εκτελεσθέντων και μίλησε στον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη, μετά την εκτέλεση ο νομικός σύμβουλος της εταιρείας προσέγγισε τις οικογένειες των θυμάτων, προσφέροντας χρήματα και ένα ακίνητο με αντάλλαγμα την απαλλαγή των αδελφών Σταυριανού από την ευθύνη για τις εκτελέσεις. Σύμφωνα με το ανακριτικό υλικό της υπόθεσης καμία από τις οικογένειες δεν δέχτηκε την προσφορά[8].

5.Ηλίας Τσίχλας, 29/1/1944, ετών 29.

Το όνομα του Ηλία Τσίχλα δεν έχει βρεθεί στους έως τώρα αποδελτιωμένους καταλόγους ή μαρτυρίες που διασώζουν τα ονόματα των εκτελεσθέντων στη διάρκεια της κατοχής. Θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε ότι ήταν μεταξύ αυτών που εκτελέστηκαν στην “πρώτη μαζική εκτέλεση κρατουμένων της απομόνωσης[9]”, από την οποία δημοσιεύτηκαν λιγοστά μόνο ονόματα, σε έγγραφο του ΚΑ΄ Αστυνομικού Τμήματος[10]. Ο Αντώνης Φλούντζης, κρατούμενος, αλλά και υπεύθυνος γιατρός του στρατοπέδου Χαϊδαρίου από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του στις 3/9/43 έως τις 3/9/44, αναφέρει για το γεγονός: “στις 29/1/44 πήραν από το Χαϊδάρι άλλους 50 για το Σκοπευτήριο. Οι 24 ήταν από το “ελέυθερο στρατόπεδο” και οι άλλοι 26 από το 15… Τους συγκέντρωσαν όλους στο μπλοκ 15, όπου και τους έγδυσαν μαστιγώνοντάς τους γιατί αργούσαν να γδυθούν. Ο “Σύρμας”[11] θεωρούσε φαίνεται πολυτέλεια να εκτελούνται με τα ρούχα τους. Ήταν άλλωστε και ζημιά για το Τρίτο Ράιχ, γιατί πήγαιναν χαμένα τόσα ρούχα. Έτσι, από την ημέρα αυτή άρχισαν να εφαρμόζουν το γδύσιμο των μελλοθανάτων κι αυτό συνεχίστηκε ως το τέλος με εξαίρεση τους 200 της Πρωτομαγιάς… Η εκτέλεση των 50 έγινε σε αντίποινα για το φόνο του Καλύβα[12]. Τα ονόματα των εκτελεσθέντων δεν ανακοινώθηκαν”[13]. Η Ιωάννα Τσάτσου, στο βιβλίο της για τους εκτελεσθέντες επί Κατοχής, αναφέρει για την ίδια ημερομηνία 5 ονόματα (όχι το όνομα του Ηλία Τσίχλα), ωστόσο είναι ασαφές αν σχετίζονται με το γεγονός[14].

6.Ευάγγελος Συνιφακόπουλος, 2/3/1944.

Όπως μας παραδίδει ο Αντώνης Φλούντζης[15], κρατούμενος, αλλά και υπεύθυνος γιατρός του στρατοπέδου στο Χαϊδάρι, για τον Βαγγέλη Συνεφακόπουλο (τον αναφέρει με “ε” και όχι “ι”) ήταν πολλές και αντικρουόμενες οι μαρτυρίες, τόσο για το βιογραφικό του, όσο και για το περιστατικό που οδήγησε στην εκτέλεσή του. Πολλά από τα στοιχεία του μπόρεσαν να εξακριβωθούν από τη μαρτυρία της αδελφής του, Ντίνας, η οποία μας διηγείται πως παρότι ήταν τσαγκάρης, στη διάρκεια της Κατοχής είχε πάρει μια μηχανή και δούλευε φωτογράφος στην πλατεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Εκεί τον συνέλαβαν την 1η Φεβρουαρίου και τον οδήγησαν στη Μέρλιν, όπου τον κράτησαν για ένα μήνα, αναζητώντας ενοχοποιητικά στοιχεία. Στη συνέχεια τον πήγαν στο Χαϊδάρι και τον έκλεισαν στην απομόνωση του Χαϊδαρίου, στο λεγόμενο “15”.

Σύμφωνα με διηγήσεις συγκρατούμενων του, ένα πρωί, κατά τη διάρκεια του περιπάτου, ο Συνεφακόπουλος άρχισε ξαφνικά να γελά και να απομακρύνεται, κουνώντας τα χέρια του σαν φτερά. Η κατάσταση που επικρατούσε στο “15”, όπως μας μαρτυρά ο Φλούντζης, μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην τρέλα τους φυλακισμένους, καθώς μάλιστα άκουγαν συνεχώς τα ουρλιαχτά των βασανιστών, τα χτυπήματα, τις κραυγές των βασανιζόμενων, αλλά και τις ομοβροντίες των εκτελέσεων. Παρότι οι υπόλοιποι κρατούμενοι προσπάθησαν να τον συγκρατήσουν, δεν τα κατάφεραν και ο “Σαγονάκιας”[16], κραυγάζοντας, τον πυροβόλησε δύο φορές με το αυτόματο. Ταυτόχρονα, τον χτύπησε δύο φορές με το πολυβόλο και ο σκοπός της κεντρικής σκοπιάς. Μετά από λίγη ώρα ήρθε ο Φίσσερ[17], κλώτσησε το πτώμα, του έδωσε τη χαριστική βολή και έφυγε χωρίς να μιλήσει. Τον έθαψαν πίσω από το “16” δίπλα σε δύο άλλους κρατούμενους, τον Λεβή και τον Νίκα.

Η αδελφή του διάβασε αργότερα στην εφημερίδα “Αθηναϊκή” ότι είχε εκτελεστεί στις 2 Μαρτίου. Όπως μας μαρτυρά: “Μετά την απελευθέρωση πήγα στο Χαϊδάρι και, ψάχνοντας μέσα σε διάφορες λακκούβες-τάφους, βρήκα κάτι κόκκαλα. Έσκαψα με το σκεπάρνι και βρήκα ένα κομμάτι ύφασμα του παντελονιού του κοντά στη ζώνη, που το γνώριζα το ύφασμα. Δεν είχε άλλο κοστούμι. Το σκέπασα και πήγαμε ύστερα με τον Βασίλη και τον ξεθάψαμε. Βρήκαμε το πουλόβερ το πλεκτό που φόραγε, το πουκάμισο, τα ξενόκουμπα, το παντελόνι, που είχε μέσα τα κόκκαλα των μηρών. Διατηρούνταν ακόμα και το δέρμα από τις πατούσες του και τα δάχτυλα των ποδιών του κολλημένα σ’ αυτό. Επειδή βάδιζε όλη μέρα για τη δουλειά του Αθήνα – Πειραιά, τα πόδια του έπαθαν φλόγωση και κάθε βράδυ τα έβαζε σε αλατόνερο”.

Το όνομά του (ως Συννεφακόπουλο) αναφέρει επίσης και η Κούλα Ξηραδάκη στους καταλόγους της για τους εκτελεσθέντες της Αντίστασης[18] ως εκτελεσθέντα στις 10/2/1944, μέσα στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου από τον ίδιο τον στρατοπεδάρχη Πάουλ Ραντόμσκι. Παραθέτει δε και τη μαρτυρία του ιστορικού Γατόπουλου για πυροβολισμό “εξ επαφής εις το ινιακόν οστούν εκ των όπισθεν”.

7.Δημήτριος Μαργαρίτης, 7/3/1944, ετών 22.

Η Κούλα Ξηραδάκη στους καταλόγους της για τους εκτελεσθέντες της Αντίστασης[19], αλλά και η πλάκα του τάφου του αναφέρουν ότι ο Μαργαρίτης εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στις 7 Μαρτίου 1944.

Όμως, ο Μαργαρίτης ήταν πιθανώς μεταξύ των 50 εκτελεσθέντων στις 9 Μαρτίου 1944, εκ των οποίων οι 37 είχαν συλληφθεί στο μπλόκο της Κοκκινιάς που διενεργήθηκε από τη γερμανική αστυνομία σε συνεργασία με τις δυνάμεις των ταγμάτων ασφαλείας στις 8 Μαρτίου 1944 και οι υπόλοιποι 13 ήταν κρατούμενοι του στρατοπέδου Χαϊδαρίου. Αφορμή για το μπλόκο και την εκτέλεση ήταν η μεγάλη απεργία που ξεκίνησαν στις 4 Μαρτίου του 1944 εργαζόμενοι στους επιταγμένους Σιδηροδρόμους του Ελληνικού Κράτους και στους Σιδηροδρόμους Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου και συνέχισαν τις επόμενες μέρες εργαζόμενοι σε ναυπηγεία, μηχανουργεία και σε πάρα πολλές άλλες ελληνικές επιχειρήσεις[20].

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ανακοίνωση του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή στο φύλλο της 25ης Μαρτίου 1944 της εφημερίδας “Πρωία”: “Προς κολασμόν όθεν του εγκληματικού κομμουνιστικού πραξικοπήματος τούτου κατά της οικονομικής ζωής της Ελλάδος ετυφεκίσθησαν την 9/3/1944 πεντήκοντα κομμουνισταί”.

Το επώνυμο Μαργαρίτης, αλλά με το όνομα Βασίλειος, αναφέρεται μεταξύ άλλων 49 εκτελεσθέντων στο φύλλο της 15/3/43, της εφημερίδας “Ακρόπολις”. Σύμφωνα με την ανακοίνωση: “Την 9-3-1944 ετυφεκίσθησαν οι κάτωθι αναγραφώμενοι κομμουνισταί”. Δίπλα στο όνομά του η ιδιότητα: ΕΛΑΣ – Αρχηγός τρομοκρατικής ομάδος[21]. Ενδεχομένως, λοιπόν, πρόκειται για τον ίδιο άνθρωπο.

8.Ρήγας Γεώργιος, 7/3/1944, ετών 19. Ταχυδρομικός.

Ο Ρήγας ήταν μεταξύ των 37 συλληφθέντων στο μπλόκο που διενεργήθηκε από τη γερμανική αστυνομία σε συνεργασία με τις δυνάμεις των ταγμάτων ασφαλείας στις 8 Μαρτίου 1944 στην Κοκκινιά, οι οποίοι εκτελέστηκαν την ερχόμενη ημέρα μαζί με άλλους 13 κρατούμενους του στρατοπέδου Χαϊδαρίου. Αφορμή για το μπλόκο και την εκτέλεση ήταν η μεγάλη απεργία που ξεκίνησαν στις 4 Μαρτίου του 1944 εργαζόμενοι στους επιταγμένους Σιδηροδρόμους του Ελληνικού Κράτους και στους Σιδηροδρόμους Πειραιώς – Αθηνών – Πελοποννήσου και συνεχίστηκε τις επόμενες μέρες από εργαζόμενους σε ναυπηγεία, μηχανουργεία και πολλές ακόμα ελληνικές επιχειρήσεις[22].

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ανακοίνωση του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή στο φύλλο της 25ης Μαρτίου 1944 της εφημερίδας “Πρωία”: “Προς κολασμόν όθεν του εγκληματικού κομμουνιστικού πραξικοπήματος τούτου κατά της οικονομικής ζωής της Ελλάδος ετυφεκίσθησαν την 9/3/1944 πεντήκοντα κομμουνισταί”.

Το όνομα του Ρήγα αναφέρεται μεταξύ άλλων 49 στο φύλλο της 15/3/44, της εφημερίδας “Ακρόπολις”. Σύμφωνα με την ανακοίνωση: “Την 9-3-1944 ετυφεκίσθησαν οι κάτωθι αναγραφώμενοι κομμουνισταί”. Δίπλα στο όνομά του η ιδιότητα: ΟΠΛΑ – Τρομοκράτης.

9.Χαράλαμπος Ι. Περιστεράς, 8/4/1944.

Ήταν ανάμεσα στους 50 που εκτέλεσαν οι Γερμανοί στις 8/4/1944[23]. Σύμφωνα με τον Γιάννη Κουβά, στο βιβλίο του για το Σκοπευτήριο της Καισαριανής[24], εκείνο το Σάββατο του Λαζάρου έγινε η πρώτη μεγάλη ομαδική εκτέλεση στο Σκοπευτήριο.

Όπως αναφέρει ο Αντώνης Φλούντζης[25], κρατούμενος, αλλά και υπεύθυνος γιατρός του στρατοπέδου στο Χαϊδάρι από την πρώτη μέρα της ίδρυσής του στις 3/9/43 έως τις 3/9/44: «Στις 8 του Απρίλη φώναξαν 25 ονόματα από την ομάδα της Ανάφης και άλλα 13 Γερμανοκρατουμένων. Τους πήρε ο υποδιοικητής και τους τράβηξε για το “15”. Εκεί πρόσθεσαν άλλους 12 (σύνολο 50), τους έγδυσαν όλους, τους πήραν και τα παπούτσια τους, τους επιβίβασαν στις κλούβες και τους εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Την άλλη μέρα οι εφημερίδες (“Βραδυνή” κ.λπ.) δημοσίευσαν ανακοίνωση της γερμανικής Κομαντατούρας: “Γερμανοί στρατιώται έπεσαν κατά την εκτέλεσιν της υπηρεσίας των θύματα θρασυδείλου ενέδρας κομμουνιστών κακούργων. Προς λήψιν αντιποίνων ετυφεκίσθησαν σήμερον κατά διαταγήν του Στρατ. Διοικητού Ελλάδος πεντήκοντα κομμουνισταί”».

Στις 8/4/44 δημοσιεύτηκε η ακόλουθη ανακοίνωση του Ανωτάτου Αρχηγείου των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Αστυνομίας Ελλάδος: “Την 5 Απριλίου εδολοφονήθησαν υπό Κομμουνιστών εις Αθήνας (Καισαριανή) δύο χωροφύλακες. Ως αντίποινα ετυφεκίσθησαν σήμερον πέντε Κομμουνισταί”[26].

Τα ονόματα των εκτελεσθέντων δημοσιεύονται από τις εφημερίδες “Ελεύθερο Βήμα”, “Καθημερινή” και “Ακρόπολις” στις 13/4/1944, αλλά με μικρή διαφορά στα ονόματα από το ΚΑ΄ Αστυνομικό τμήμα και την Αρχιεπισκοπή Αθηνών[27]. Το όνομα του Περιστερά δεν περιλαμβάνεται στα ονόματα των παλαιών αγωνιστών εξορίστων της Ανάφης που κρατούνταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, κατά συνέπεια ήταν του “ελεύθερου στρατοπέδου”[28].

10.Γεώργιος Κρομμυδάκης, 22/4/1944.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Υπουργείου Εσωτερικών στο φύλλο της εφημερίδας “Ακρόπολις” στις 28/4/1944, ήταν ανάμεσα στους 17 που εκτελέστηκαν στις 22 Απριλίου 1944, σε αντίποινα δολοφονηθέντων χωροφυλάκων στον Μαραθώνα[29]. Διαβάζουμε χαρακτηριστικά: «Ονομαστική κατάστασις εμφαίνουσα τα ονόματα των τυφεκισθέντων 17 επικινδύνων αναρχικών κομμουνιστών ως αντίποινα των εν Μαραθώνι αγρίως σφαγέντων έξ χωροφυλάκων:»[30].

Οι 17 εκτελέστηκαν σε αντίποινα επίθεσης του ΕΛΑΣ σε Σταθμό Χωροφυλακής του Μαραθώνα στις 7 Απρίλη 1944. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ συνέλαβαν και τα 13 άτομα του Σταθμού, οι 6 από τους χωροφύλακες εκτελέστηκαν και οι υπόλοιποι αφέθηκαν ελεύθεροι. Στις 15 Απρίλη το Υπουργείο Εσωτερικών δημοσιεύει στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας “Ακρόπολις” ανακοίνωση με την οποία αναγγέλλει τα αντίποινα:

«Το υπουργείον των Εσωτερικών φέρει εις γνώσιν του ελληνικού Λαού, ότι την νύκτα της 7ης προς την 8ην τρέχ. μηνός ένοπλος συμμορία κατόπιν ανάνδρου παγίδος επέδραμεν εις Μαραθώνα κατά του αυτόθι Σταθμού Χωροφυλακής.

Εξ χωροφύλακες οι Μέντζος Κωνστ. Του Θ., Μπρίνιας Ιωάννης του Θ., Βοντσαδάκης Κωνστ. Του Σ., Ζούμπερης Π. του Κ., Καμπιώτης Ευάγγελος του Δ. και Βαλαής Βασίλειος του Δ., απήχθησαν υπό της συμμορίας εις ορεινήν θέσιν, όπου και εσφάγησαν δι’ αποκοπής της καρωτίδος.

Το υπουργείον των Εσωτερικών εκπληρούν το καθήκον του έναντι των οργάνων της τάξεως των προμαχούντων υπέρ της ζωής, της τιμής και της ασφάλειας του ελληνικού Λαού προήλθεν εις την απόφασιν να εφαρμόση σκληρά αντίποινα εναντίον των εις χείρας του Κράτους ευρισκομένων συνενόχων των συμμοριτών.

Εκ του υπουργείου Εσωτερικών».

Η ακριβώς από κάτω στήλη της εφημερίδας αναφέρει χαρακτηριστικά: “Έξ χωροφύλακες του σταθμού Μαραθώνος, συλληφθέντες δια μυσαράς παγίδος, από αναρχικήν συμμορίαν, εσφάγησαν ως κριοί, δι’ αποκοπής της καρωτίδος. […] Η ελληνική κοινωνία καλείται να σύρη τα συμπεράσματά της”.

Η Εκτέλεση των 17 ήταν η μοναδική εκτέλεση που έγινε από αμιγώς ελληνικό απόσπασμα, χωρίς την εμπλοκή των Γερμανών. Οι χωροφύλακες της Ειδικής Ασφάλειας δεν έδρασαν μετά από διαταγή των γερμανικών Αρχών Κατοχής, αλλά με απόφαση του υπουργού των Εσωτερικών, Αναστάσιου Ταβουλάρη, σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη, χωρίς να έχει προηγηθεί καταδικαστική απόφαση για τους ομήρους. Ο Ταβουλάρης διέταξε τον διοικητή της Ειδικής Ασφάλειας Αλέξανδρο Λάμπου να μεταφέρει από τις φυλακές Χατζηκώνστα 18 κομμουνιστές κρατούμενους στη Σχολή Χωροφυλακής της οδού Μεσογείων[31].

11.Έκτορας Οικονομίδης, 10/5/1944.

Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο του κρατούμενου και γιατρού του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Αντώνη Φλούντζη,[32] ο Έκτορας Οικονομίδης ήταν 22χρονος φοιτητής, στέλεχος της ΕΠΟΝ, γραμματέας της οργάνωσης του Πανεπιστημίου και ανάμεσα στους 92 κρατούμενους (82 άντρες και 10 γυναίκες)[33] που οδηγήθηκαν στο “15”, την απομόνωση του Χαϊδαρίου, στις 10 του Μάη για να εκτελεστούν την ίδια ημέρα. Σύμφωνα με τα αρχεία του ΚΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Καισαριανής: “ΑΓΝΩΣΤΟΙ εξετέλεσαν εις τον Σκοπευτήριον Καισαριανής 92 τον αριθμόν, εξ ων 82 άνδρες και 10 γυναίκες, την 10-5-1944”. Όπως μαρτυρά η ανακοίνωση του Ανωτάτου Αρχηγείου των Ταγμάτων Ασφαλείας η εκτέλεση της 10/5/1944 έγινε ως αντίποινα “δια τα κατά την νύκτα της 25 Απριλίου απαχθέντα και αργότερον δολοφονηθέντα και ληστευθέντα μέλη της Γερμανικής Αστυνομίας”.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του πολιτικού μηχανικού Στέλιου Μαυρομμάτη, Επονίτη Κομμουνιστή, φοιτητή του Πολυτεχνείου στα χρόνια της κατοχής, την οποία παραθέτει ο Φλούντζης[34], ο Έκτορας Οικονομίδης “Κοσμάς” ήταν παρών, αλλά κατάφερε να διαφύγει από μια επίθεση που έγινε από τα ελληνόφωνα Ες-Ες στο Χημείο, έναν από τους λίγους πανεπιστημιακούς χώρους που είχε μείνει ελεύθερος, τότε πάνω στους δρόμους Τρικούπη – Ναυαρίνου και Μαυρομιχάλη, όπου και στεγαζόταν το συσσίτιο. “Τότε στάθηκε τυχερός, για λίγο όμως.  Λίγους μήνες αργότερα, κατά το Μάρτη ή Απρίλη, θα συλληφθεί από άλλη ομάδα και θα οδηγηθεί στην απομόνωση του “15” στο Χαϊδάρι.¨. Και παρακάτω: “…Αυτοί μας στάθηκαν το ηρωικό πρότυπο. Πιο ύστερα, τον Απρίλη, ο Έκτορας Οικονομίδης, ο “Κοσμάς”, το καμάρι της Νομικής Σχολής, ο γραμματέας της οργάνωσης του Πανεπιστημίου. Στάθηκε άξιο καθοδηγητής και πραγματικό παλικάρι”.

12.Παναγιώτης Κουρεμένος, 10/5/1944. Διεύθυνση: Επίκουρου 25[35].

Ήταν ανάμεσα στους 15 υπαλλήλους της Τηλεφωνικής Εταιρείας που εκτελέστηκαν στην Καισαριανή, στις 10 ή κατ’ άλλους στις 11 Μαΐου 1944[36]. Αφορμή της σύλληψής τους η απεργία που έκαναν στις 27 Απριλίου 1944, επέτειο της κατάληψης της Αθήνας από τους Γερμανούς το 1941. Στις 3 Μαΐου οι Γερμανοί μπλόκαραν την εταιρεία, συνέλαβαν 15 υπαλλήλους ως πρωταίτιους της απεργίας και τους μετέφεραν στη Μέρλιν και αργότερα στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Όπως διαβάζουμε στη μαρτυρία του κρατουμένου και γιατρού του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Αντώνη Φλούντζη[37], το πρωί της 10ης του Μάη φώναξαν 82 πατριώτες και τους οδήγησαν στο κτήριο της απομόνωσης, το λεγόμενο “15”. Εκεί οδήγησαν και 10 γυναίκες[38]. Σύμφωνα με τα αρχεία του ΚΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Καισαριανής: “ΑΓΝΩΣΤΟΙ εξετέλεσαν εις τον Σκοπευτήριον Καισαριανής 92 τον αριθμόν, εξ ων 82 άνδρες και 10 γυναίκες, την 10-5-1944”. Όπως αναφέρει δε η ανακοίνωση του Ανωτάτου Αρχηγείου των Ταγμάτων Ασφαλείας η εκτέλεση της 10/5/1944 έγινε ως αντίποινα “δια τα κατά την νύκτα της 25 Απριλίου απαχθέντα και αργότερον δολοφονηθέντα και ληστευθέντα μέλη της Γερμανικής Αστυνομίας”.

13.Κώστας Κουφόπουλος, 10/5/1944, ετών 28. Διεύθυνση: Γιαννιτσών 11, Ν. Φιλαδέλφεια[39].

Ήταν ανάμεσα στους 15 υπαλλήλους της Τηλεφωνικής Εταιρείας που εκτελέστηκαν στην Καισαριανή, στις 10 ή κατ’ άλλους στις 11 Μαΐου 1944[40]. Αφορμή της σύλληψής τους η απεργία που έκαναν στις 27 Απριλίου 1944, επέτειο της κατάληψης της Αθήνας από τους Γερμανούς το 1941. Στις 3 Μαΐου οι Γερμανοί μπλόκαραν την εταιρεία, συνέλαβαν 15 υπαλλήλους ως πρωταίτιους της απεργίας και τους μετέφεραν στη Μέρλιν και αργότερα στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Όπως διαβάζουμε στη μαρτυρία του κρατουμένου και γιατρού του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Αντώνη Φλούντζη[41], το πρωί της 10ης του Μάη φώναξαν 82 πατριώτες και τους οδήγησαν στο κτήριο της απομόνωσης, το λεγόμενο “15”. Εκεί οδήγησαν και 10 γυναίκες[42]. Σύμφωνα με τα αρχεία του ΚΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Καισαριανής: “ΑΓΝΩΣΤΟΙ εξετέλεσαν εις τον Σκοπευτήριον Καισαριανής 92 τον αριθμόν, εξ ων 82 άνδρες και 10 γυναίκες, την 10-5-1944”. Όπως αναφέρει δε η ανακοίνωση του Ανωτάτου Αρχηγείου των Ταγμάτων Ασφαλείας η εκτέλεση της 10/5/1944 έγινε ως αντίποινα “δια τα κατά την νύκτα της 25 Απριλίου απαχθέντα και αργότερον δολοφονηθέντα και ληστευθέντα μέλη της Γερμανικής Αστυνομίας”.

14.Αργύρης Τσοπανέλλης, 17/6/1944, ετών 33. Γεννηθείς στην Αίνο το 1913. Αναφέρεται με το όνομα Αργύρης Τσουμπανέλης ανάμεσα σε άλλους 19 εκτελεσθέντες στις 13 Ιουνίου 1944, ως αντίποινα για τον φόνο ενός Γερμανού στρατιώτη και τον τραυματισμό άλλων δύο στη Χασιά Αττικής, καθώς και για ενέργεια σαμποτάζ στο Καλαμάκι[43]. Την ανακοίνωση της εκτέλεσης από την εφημερίδα “Ακρόπολις”, καθώς και άλλες, διαβάζουμε στα φύλλα της 14/6/1944.

15.Στέλιος Τσικουράκης, 9/8/1944.

Το όνομα του Στέλιου Τσικουράκη δεν έχει βρεθεί στους έως τώρα αποδελτιωμένους καταλόγους ή μαρτυρίες που διασώζουν τα ονόματα των εκτελεσθέντων στη διάρκεια της κατοχής. Δεν είναι ανάμεσα στους 50 που αναφέρουν ο κρατούμενος και γιατρός του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Αντώνης Φλούντζης και η Κούλα Ξηραδάκη, στους καταλόγους της για τους εκτελεσθέντες της Αντίστασης, ότι εκτελέστηκαν στην Αγία Σωτήρα, στις 9/8/44[44]. Την ίδια ημερομηνία, η Ξηραδάκη καταγράφει ότι στο μπλόκο Γερμανών και ταγματασφαλιτών σε Δουργούτι, Κατσιπόδι και Φάρο Νέας Σμύρνης εκτελέστηκαν στο Δουργούτι 190 κάτοικοι της περιοχής, όμως δυστυχώς δεν αναφέρει κανένα όνομα[45].

16.Θεοχάρης Ακριτίδης, 24/8/1944, ετών 21 και Ιωάννης Ακριτίδης, 24/8/1944, ετών 18.

Το όνομα του Θεοχάρη Ακριτίδη, αλλά και αυτό του αδελφού του Ιωάννη, αναφέρει ο κρατούμενος και γιατρός του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Αντώνης Φλούντζης[46] ανάμεσα στους εκτελεσθέντες της 24ης Αυγούστου 1944, στο μπλόκο της Καλλιθέας που ακολούθησε την κήρυξη πανεθνικής απεργίας από το ΕΑΜ την ίδια μέρα. Η συμπλοκή ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και τις ελληνογερμανικές δυνάμεις ασφαλείας που ακολούθησε, είχε ως αποτέλεσμα 39 νεκρούς στο σύνολο (ΕΛΑΣίτες και πολίτες), εκ των οποίων οι 20 ή κατ’ αλλους οι 21 ήταν Καλλιθεάτες απεργοί που εκτελέστηκαν στην οδό Ανδρομάχης ως αντιποινα για τον τραυματισμό Γερμανού αξιωματικού στο ίδιο σημείο στις μάχες της ημέρας. Όταν το βράδυ ο αξιωματικός κατέληξε, επιπλέον 17 κρατούμενοι και 5 αιχμάλωτοι ΕΛΑΣίτες μεταφέρθηκαν από το Γουδή και τη Μέρλιν και εκτελέστηκαν στην οδό Σπάρτης ως αντίποινα[47].

17.Δημήτριος Σαραντόπουλος, 28/8/1944.

Το πρωί της 28ης Αυγούστου 1944, ελληνογερμανικές δυνάμεις ασφαλείας περικύκλωσαν το Κουκάκι, τα Παλαιά Σφαγεία και την Καλλιθέα και ζήτησαν από όλους τους άντρες, ηλικίας 14 έως 65 ετών, να συγκεντρωθούν στο γήπεδο της ΑΕ Καλλιθέας, με την απειλή της εκτέλεσης για όσους δεν εμφανιστούν. Όταν όλοι συγκεντρώθηκαν, εκτέλεσαν 24[48] μετά από υπόδειξη κουκουλοφόρου, ο οποίος εντόπιζε όσους ανήκαν στο ΕΑΜ ή στην ΕΠΟΝ. Την ίδια ημέρα οι επιδρομείς έκαψαν και λεηλάτησαν σπίτια στη γειτονιά Παλαιά Σφαγεία και στις εκεί συγκρούσεις ο ΕΛΑΣ μέτρησε 17 νεκρούς και τραυματίες[49].

Το όνομα του Δημήτριου Σαραντόπουλου είναι ανάμεσα στα ονόματα των εκτελεσθέντων σε αυτό το μπλόκο της 28ης Αυγούστου στην Καλλιθέα, όπως διαβάζουμε στο μνημείο που ανέγειρε ο Δήμος Καλλιθέας στη μνήμη τους.

18.Πέτρος Σαλονικόπουλος, 28/8/1944.

Το πρωί της 28ης Αυγούστου 1944, ελληνογερμανικές δυνάμεις ασφαλείας περικύκλωσαν το Κουκάκι, τα Παλαιά Σφαγεία και την Καλλιθέα και ζήτησαν από όλους τους άντρες, ηλικίας 14 έως 65 ετών, να συγκεντρωθούν στο γήπεδο της ΑΕ Καλλιθέας, με την απειλή της εκτέλεσης για όσους δεν εμφανιστούν. Όταν όλοι συγκεντρώθηκαν εκτέλεσαν 24[50], μετά από υπόδειξη κουκουλοφόρου, ο οποίος εντόπιζε όσους ανήκαν στο ΕΑΜ ή στην ΕΠΟΝ. Την ίδια ημέρα οι επιδρομείς έκαψαν και λεηλάτησαν σπίτια στη γειτονιά Παλαιά Σφαγεία και στις εκεί συγκρούσεις ο ΕΛΑΣ μέτρησε 17 νεκρούς και τραυματίες[51].

Το όνομα του Πέτρου Σαλονικόπουλου, ωστόσο γραμμένο ως Π. Σαλονικίδης, είναι ανάμεσα στα ονόματα των εκτελεσθέντων σε αυτό το μπλόκο της 28ης Αυγούστου στην Καλλιθέα, όπως διαβάζουμε στο μνημείο που ανέγειρε ο Δήμος Καλλιθέας στη μνήμη τους.

19.Σάββας Καμπερίδης, του Γεωργίου, 5/9/1944, ετών 30, γιατρός. Διεύθυνση: Αριστείδου 11, Κοκκινιά.

Όπως μαθαίνουμε από την μαρτυρία του κρατουμένου και γιατρού του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, Αντώνη Φλούντζη[52], ο Σάββας Καμπερίδης ήταν ανάμεσα στους 50 κρατουμένους από Καισαριανή, Βύρωνα και Παγκράτι, που πήραν από το Χαϊδάρι και εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής στις 5/9/1944, ως αντίποινα για τον φόνο του δοσίλογου Αντισυνταγματάρχη του ΕΔΕΣ Αθηνών, Αποστόλη Παπαγεωργίου. Ο Παπαγεωργίου είχε το “άντρο” του στο Παγκράτι, στη συμβολή των οδών Λυσίππου και Επίκτητου κοντά στο άλσος Παγκρατίου.

Ο Καμπερίδης είχε πρώτα βασανιστεί στη Μέρλιν, τον είχαν φέρει επείτα στο Χαϊδάρι, μάλλον στις 19/5/1944, και εκεί τον κράτησαν στο κτήριο της απομόνωσης, το λεγόμενο “15”. Από εκεί, συχνά τον πήγαιναν ξανά στη Μέρλιν για συμπληρωματικές ανακρίσεις.

Σύμφωνα με τη γυναίκα του, το γράμμα της οποίας παραθέτει ο Φλούντζης, ο Καμπερίδης είχε πιαστεί πρώτη φορά στην κατοχη το Μάρτη του 1942 από τον Νίκο Τσακίρογλου, διερμηνέα των Ιταλών στην Κοκκινιά. Μεταφέρθηκε στου Αβέρωφ, από εκεί στο στρατόπεδο της Λάρισας, μετά στο στρατόπεδο Τρικάλων, έπειτα ξανά πίσω στην Λάρισα από όπου και απολύθηκε με την κατάρρευση της Ιταλίας, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1943. Αφού παντρεύτηκε, συνελήφθει εκ νέου στις 16 Μαΐου του 1944 από ταγματασφαλίτες και αργότερα τα Ες-Ες τον μετέφεραν στη Μέρλιν.

Όπως διαβάζουμε στο γράμμα της στον Φλούντζη: “Τον είχαμε χαμένο 15 μέρες περίπου. Μετά έκανα κι εγώ το πείραμα των ρούχων. Έριξα ρούχα καθαρά στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Και πήρα ρούχα καταματωμένα και ξεσκισμένα. Και, όπως έμαθα από άλλους κρατούμενους που απολύθηκαν, τον βασάνισαν κατά τον φρικτότερο τρόπο, σε σημείο να πάθει εξάρθρωση στα χέρια και να μείνει παράλυτος για αρκετό διάστημα.

Στις 4 Σεπτέμβρη 1944 το βράδυ, τον πήραν με άλλους 49 από το στρατόπεδο μαζί με τα πράγματά τους. Γι αυτό και κανείς δεν πίστεψε πως τους πήγαν για εκτέλεση. Τρία χρόνια αγωνία, ζει-δε ζει. Και, όταν στο Γ΄ Νεκροταφείο άρχισαν οι εκταφές των εκτελεσθέντων, παρακολούθησα την εκταφή των εκτελεσθέντων της 5ης Σεπτεμβρίου 1944, γιατί ήξερα πότε χάθηκε ο Σάββας από το Χαϊδάρι. Τον αναγνώρισα από το πουκάμισο, τα παπούτσια και τα δόντια του. Εκτελέστηκε τα ξημερώματα της 5ης Σεπτέμβρη, μαζί με άλλους 49 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, σε αντίποινα της εκτέλεσης του ταγματασφαλίτη Παπαγεωργίου από μαχητές της Εθνικής Αντίστασης, χωρίς να γνωρίσει το παιδί του, που γεννήθηκε στις 26 του Σεπτέμβρη.

Ειρωνεία της τύχης. Ήταν οι μέρες που άδειαζε το Χαϊδάρι.

Με εκτίμηση

Ευδοξία Καμπερίδου-Φωτεινοπούλου”

Για τις εκτελέσεις της 5ης Σεπτεμβρίου γράφει ο Γατόπουλος στο βιβλίο του Ιστορία της κατοχής[53]: «Κατά τας εκτελέσεις πάλιν που έγιναν εις το Σκοπευτήριον της Καισαριανής – το πρωί της 5ης Σεπτεμβρίου – οι Γερμανοί εχρησιμοποίησαν “για να κάνουν πιο γρήγορα” πολυβόλα. Οι εκτελεσθέντες ανήρχοντο εις πενήντα, μεταξύ δε αυτών – όλα τα θύματα παρελήφθησαν από το στρατόπεδο συγκεντρώσεως Χαϊδαρίου – περιελαμβάνοντο και 8 γυναίκες. Ήσαν κοριτσόπουλα από 18 έως 24 χρονών. Τα καινούργια θύματα της γερμανικής θηριωδίας μεταφέρθηκαν στην Καισαριανή με ανοικτά φορτηγά αυτοκίνητα, κάθε τόσο δε, κατά το διάστημα της διαδρομής, αι προς εκτέλεσιν ηρωικές γυναίκες εφώναζαν προς τους διαβάτας:

–          Αδέλφια! Πηγαίνουν να μας σκοτώσουν! Ζήτω η Ελλάδα μας.

Το γερμανικόν εκτελεστικόν απόσπασμα που είχε τα χρέη φρουράς κατά την μεταφοράν, έστρεφε, τότε, τα όπλα του κατά των διαβατών, έτοιμον να πυροβολήση σε οποιαδήποτε τυχόν εκδήλωσιν συμπαθείας ή σ’οποιαδήποτε απόπειραν παροχής βοηθείας.

Έτσι, οι πρωινοί διαβάτες παρηκολούθουν έντρομοι το δράμα που εξετυλίσσετο εμπρός είς τα μάτια των, χωρίς να μπορούν να κάνουν και τίποτε.»

20.Γεώργιος Οδουζέγκου, 8/9/1944.

Ο Γεώργιος Οδουζέγκου ανήκε πιθανότατα στην μυστική οργάνωση “Απόλλων”, της οποίας τα περισσότερα μέλη συνελήφθησαν το 1944, μετά από προδοσία, και εκτελέστηκαν στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο δάσος Χαϊδαρίου. Στοιχεία για το βιογραφικό του δεν έχουμε ακόμα καταφέρει να εντοπίσουμε.

Όπως αναφέρει ο Αντώνης Φλούντζης[54], κρατούμενος και γιατρός του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου, την προηγούμενη της ημέρας εκείνης φώναξαν στην αυλή του στρατοπέδου 72 ονόματα, τα πιό πολλά ανθρώπων “της Ιντέλιτζενς Σέρβις (Οργάνωση «Απόλλων» κ.λπ.)”. Καθώς 10 από αυτούς είχαν απολυθεί την προηγούμενη μέρα, οι Γερμανοί τους αντικατέστησαν με άλλους 10. Τους μετέφεραν όλους στην Μέρλιν και την άλλη μέρα το πρωί τους εκτέλεσαν σε μια χαράδρα στα ΒΔ του Χαϊδαρίου προς το Δαφνί, όπου και τους εγκατέλειψαν. Όταν έγινε γνωστή η εκτέλεση ο κόσμος έσπευσε να αναζητήσει ανάμεσα στους νεκρούς τυχόν συγγενείς του. Ο Φλούντζης εξακρίβωσε τα ονόματα 52 ανδρών και 8 γυναικών. Ο Οδουζέγκο δεν είναι μεταξύ αυτών.

Ο Δημήτρης Γατόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του Ιστορία της Κατοχής[55]: “Το θέαμα που ενεφανίσθη εις τον τόπον της εκτελέσεως, ήτο αφάνταστα αποτρόπαιον. Το ένα πτώμα ήταν ριγμένο επάνω στο άλλο, τα περισσότερα δε ήσαν παραμορφωμένα απ’ τις πολλές σφαίρες πούχαν δεχθή εις το πρόσωπον και εις τον λαιμόν. Επειδή δε επί των νεκρών δεν ευρέθησαν ταυτότητες, η αρμόδια αστυνομική υπηρεσία εύρε το πρόσχημα και πήρε φωτογραφίες, μήπως δι’ αυτών επιτευχθή η αναγνώρισις των πτωμάτων”.

[1] Ξηραδάκη 2012, σσ. 46-47, και υποσ. 10.

[2] Σύμφωνα με την Ξηραδάκη (2012, σ. 46) και οι 19 εκτελέστηκαν στην Καισαριανή. Η διαφοροποίηση στον τόπο εκτέλεσης προκύπτει από το φύλλο της 30ής Ιουνίου 1943 της εφημερίδας “Ελεύθερη Ελλάδα”, όπου υπάρχει και πλήρης αναφορά στα γεγονότα και στον τρόπο εκτέλεσης.

[3] Ξηραδάκη 2012, σσ. 46-47 και υποσ. 10. Ο Κουβάς (2003, σ. 100) αναφέρει ότι ήταν 38 ετών.

[4] Σύμφωνα με την Ξηραδάκη (2012, σ. 46) και οι 19 εκτελέστηκαν στην Καισαριανή. Η διαφοροποίηση στον τόπο εκτέλεσης προκύπτει από το φύλλο της 30ής Ιουνίου 1943 της εφημερίδας “Ελεύθερη Ελλάδα” (ΓΑΚ, Κ52 Α1, Αρχείο Ηρακλή Πετιμεζά), όπου υπάρχει και πλήρης αναφορά στα γεγονότα και στον τρόπο εκτέλεσης.

[5] Τσάτσου 1976, σσ. 94-95.

[6] Βλ. όλη την έκθεση του Αρχιμανδρίτη Δαμασκηνού στην Τσάτσου 1976, σσ. 139-142.

[7] Τσάτσου 1976, σ. 104.

[8] Χαραλαμπίδης 2023, σσ. 136-138, ο οποίος ωστόσο αναφέρει ότι οι εκτελεσθέντες ήταν 4 στο σύνολο.. Για τα στοιχεία του, βλ. επίσης, Ξηραδάκη 2012, σ. 49, Κουλίτσος 1992, σ. 42 και Τσάτσου 1976, σσ. 106-107.

[9] Φλούντζης 1986, σ. 238

[10] Κουβάς 2003, σσ. 150-151.

[11] Ο διοικητής του στρατοπέδου Χαϊδαρίου, ταγματάρχης των Ες-Ντε, Πάουλ Ραντόμσκυ (Φλούντζης 1986, σσ. 66-67).

[12] Πρόκειται για τον κατοχικό Υφυπουργό Εργασίας Νικόλαο Καλύβα, ο οποίος εκτελέστηκε από μέλος της ΟΠΛΑ στις 24/1/1944.

[13] Φλούντζης 1986, σσ. 237-239. Βλ. επίσης, Κουβάς 2003, σσ. 148-153 και Ξηραδάκη 2012, σ. 58.

[14] Τσάτσου 1976, σ. 36.

[15] Φλούντζης 1986, σσ. 199-204.

[16] Ένας από τους άνδρες της εσωτερικής φρουράς του στρατοπέδου Χαϊδαρίου (Φλούντζης 1986, σσ. 91-92).

[17] Καρλ Φίσσερ, ο διοικητής του στρατοπέδου Χαϊδαρίου που αντικατέστησε τον Πάουλ Ραντόμσκυ (Φλούντζης 1986, σσ. 321-323).

[18] Ξηραδάκη 2012, σ. 59 και υποσ. 17.

[19] Ξηραδάκη 2012, σ. 59.

[20] Για τα γεγονότα και τις κατοπινές δίκες, βλ. Χαραλαμπίδης 2023, σσ. 350-360.

[21] Κοκκώνης 2011, σ. 95. Βλ. επίσης Τσάτσου 1976, σσ. 36-37, όπου αναφέρεται με το ίδιο όνομα ανάμεσα στους εκτελεσθέντες της 9/3/1944.

[22] Για τα γεγονότα και τις κατοπινές δίκες, βλ. Χαραλαμπίδης 2023, σσ. 350-360.

[23] Ξηραδάκη 2012, σ. 62.

[24] Κουβάς 2003, σ. 156.

[25] Φλούντζης 1986, σσ. 367-369.

[26] Φλούντζης 1986, σ. 367.

[27] Βλ. Φλούντζης 1986, σ. 368.

[28] Φλούντζης 1986, σ. 368 και Κουβάς 2003, σσ. 157-158.

[29] Βλ. και Ξηραδάκη 2012, σ. 64.

[30] Για το γεγονός βλ. και Φλούντζης 1986, σσ. 369-372, ο οποίος αναφέρει: “Πρόκειται, όπως διαπίστωσα, για 17 που πήραν από τις φυλακές Χατζηκώστα και τους εκτέλεσαν το βράδυ της 22ας του Απρίλη”.

[31] Για τα γεγονότα και τις δίκες που ακολούθησαν, βλ. Χαραλαμπίδης 2023, σσ. 265-269.

[32] Φλούντζης 1986, σσ. 514-515, 657. Βλ. και Κουβάς 2003, σσ. 208-212.

[33] Σύμφωνα με την Ξηραδάκη (2012, σ. 273) – η οποία επίσης μνημονεύει το όνομα του Έκτορα Οικονομίδη – οι εκτελεσθέντες ήταν 93. Ο Κουβάς ωστόσο υποστηρίζει (2003, σσ. 211-212) ότι ενώ πήγαν στο Σκοπευτήριο 82 άντρες και 11 γυναίκες την τελευταία στιγμή απάλλαξαν τη μία γυναίκα.

[34] Φλούντζης 1986, σσ. 647-648, 657.

[35] Κουβάς 2003, σ. 211.

[36] Βλ. Φλούντζης 1986, σ. 515 και Κουβάς 2003, σ. 207.

[37] Φλούντζης 1986, σσ. 514-519. Βλ. επίσης  Κουβάς 2003, σσ. 207-212 και Ξηραδάκη 2012, σ. 273.

[38] Σύμφωνα με την Ξηραδάκη (2012, σ. 273) οι εκτελεσθέντες ήταν 93. Ο Κουβάς (2003, σσ. 211-212) ωστόσο αναφέρει ότι ενώ πήγαν στο Σκοπευτήριο 82 άντρες και 11 γυναίκες την τελευταία στιγμή απάλλαξαν τη μία γυναίκα.

[39] Κουβάς 2003, σ. 211.

[40] Βλ. Φλούντζης 1986, σ. 515 και Κουβάς 2003, σ. 207.

[41] Φλούντζης 1986, σσ. 514-519. Βλ. επίσης Κουβάς 2003, σσ. 207-212 και Ξηραδάκη 2012, σ. 273.

[42] Σύμφωνα με την Ξηραδάκη (2012, σ. 273) οι εκτελεσθέντες ήταν 93. Ο Κουβάς (2003, σσ. 211-212), ωστόσο, αναφέρει ότι ενώ πήγαν στο Σκοπευτήριο 82 άντρες και 11 γυναίκες την τελευταία στιγμή απάλλαξαν τη μία γυναίκα.

[43] Ξηραδάκη 2012, σ. 78. Βλ. επίσης και Κουβάς 2003, σ. 216, οπου επίσης αναφέρεται ως ημερομηνία η 13/6/1944, αλλά με ερωτηματικό.

[44] Φλούντζης 1986, σσ. 586-587 και Ξηραδάκη 2012, σσ. 86-88.

[45] Ξηραδάκη 2012, σ. 88. Βλ. για τα γεγονότα και Φλούντζης 1987, σσ. 675-676 με διαφορετικό αριθμό εκτελεσθέντων, αλλά και πάλι χωρίς κανένα όνομα. Επίσης, Γλέζος 2011, σ. 1001, ο οποίος αναφέρει ότι στις 24 Αυγούστου 1944 σκοτώνουν 36 στους δρόμους της Καλλιθέας.

[46] Φλούντζης 1986, σ. 587.

[47] Χανδρινός 2017, σ. 254.

[48] Σύμφωνα με τον Χανδρινό (2017, σ. 255, υποσ. 85), ο αριθμός των νεκρών ενδέχεται να είναι μεγαλύτερος λόγω της έκτασης του μπλόκου.

[49] Χανδρινός 2017, σ. 255. Βλ. και Γλέζος 2011, σ. 1005, ο οποίος αναφέρει ότι στο εν λόγω μπλόκο 40 κάτοικοι της Καλλιθέας εκτελούνται επί τόπου.

[50] Σύμφωνα με τον Χανδρινό (2017, σ. 255, υποσ. 85), ο αριθμός των νεκρών ενδέχεται να είναι μεγαλύτερος λόγω της έκτασης του μπλόκου.

[51] Χανδρινός 2017, σ. 255. Βλ. και Γλέζος 2011, σ. 1005, ο οποίος αναφέρει ότι στο εν λόγω μπλόκο 40 κάτοικοι της Καλλιθέας εκτελούνται επί τόπου.

[52] Φλούντζης 1986, σσ. 410-415 και 705-721. Βλ. και Κουβάς 2003, σ. 217.

[53] Γατόπουλος [χ.χ], σ. 93.

[54] Φλούντζης 1986, σσ. 721-724.

[55] Γατόπουλος [χ.χ], σ. 94.