4| O κατοχικός λιμός

Ο λιμός είναι μια μαζική φρικαλεότητα παρόμοιου μεγέθους με τον πόλεμο, την τρομοκρατία, τη γενοκτονία. Έτσι λογίζεται και ο μεγάλος λιμός που έπληξε την Ελλάδα στη διάρκεια της Κατοχής, με μεγαλύτερη ένταση τον πρώτο χειμώνα του 1941-1942. Η εκτεταμένη έλλειψη τροφίμων οδήγησε σε υποσιτισμό, αρρώστιες και κατά συνέπεια σε αυξημένη θνησιμότητα. Ο λιμός ήταν ιδιαίτερα έντονος στα μεγάλα αστικά κέντρα, στις ασθενέστερες τάξεις. Τα πρώτα θύματα ήταν οι ανάπηροι πολέμου και οι στρατιώτες που είχαν γυρίσει από το μέτωπο. Φτωχοί, εργάτες, υπάλληλοι έμειναν άστεγοι, άνεργοι ή τα χρήματα τους δεν έφταναν, ηλικιωμένοι και παιδιά δεν άντεξαν, άνθρωποι πέθαναν από το κρύο, ενώ έψαχναν για τροφή. Τα περισσότερα θύματα ήταν ανώνυμα.  

Τι απέγιναν οι νεκροί της πείνας 

Ο Δήμος Αθηναίων περισυνέλεγε και μετέφερε τους νεκρούς της πόλης στο Νεκροτομείο με φορτηγά ή κάρα, καθώς η καύσιμη ύλη είχε εξαντληθεί. Το επόμενο δρομολόγιο κατέληγε στο Γ΄ Νεκροταφείο. Πολλές φορές οι ίδιοι οι συγγενείς μετέφεραν αυτοσχέδια τους νεκρούς τους, συχνά κρυφά, ώστε το περίφημο «δελτίο» να παραμένει χρήσιμο στην οικογένεια.  

Η μαζικότητα και η ανωνυμία της ένδειας εξακολουθούσε και στην ταφή. Ο μεγάλος αριθμός των νεκρών ανάγκασε στη δημιουργία ομαδικών τάφων. Βρίσκονταν στη στενή λωρίδα γης (σήμερα τμήμα 35), κατά μήκος του μαντρότοιχου του ΝΔ τμήματος και δεξιά της εισόδου, με διαστάσεις 4 x 150 περίπου μέτρα. Ο χώρος είχε το πλεονέκτημα της εύκολης πρόσβασης. 

Ένα μνημείο /αντι-μνημείο για την πείνα 

Το 1966, με αφορμή την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου του νεκροταφείου, ο τότε δημοτικός σύμβουλος Ιωάννης Παπαθεοδώρου (1914-1983) ανασύρει το ζήτημα των θυμάτων της πείνας. Ζητά να παραμείνει άθικτος ο τόπος των ομαδικών ενταφιασμών και να ανεγερθεί in situ Μνημείο. Το Δημοτικό Συμβούλιο, αν και εγκρίνει ομόφωνα την πρότασή του, την ανακαλεί το 1967, αφενός για λόγους ρυμοτομίας, αφετέρου, επειδή η έκταση είχε διατεθεί για τη σύσταση οικογενειακών τάφων. Αποφασίστηκε, έτσι, η ανακομιδή των χιλιάδων οστών του υπεδάφους στον απέναντι – κενό τότε – χώρο, με την πρόθεση της ανέγερσης ενός Μνημείου – Μαυσωλείου για τους «θανόντες εκ πείνης». Είχε ήδη περαιωθεί η εκταφή και ανακομιδή 2.000 οστών, ενώ αναμενόταν η εκταφή και μετακομιδή άλλων 8.000 περίπου. 

Το μνημείο δεν έγινε ποτέ, ενώ το τμήμα 35 παραδόθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα «φρέσκο», χωρίς παρελθόν. Τα οστά των θυμάτων της πείνας μεταφέρθηκαν στον τιμής ένεκεν χώρο και εικάζεται πως, τα περισσότερα τουλάχιστον, σχετίζονται με τον απέριττο τάφο με την αναγραφή «ΘΥΜΑΤΑ ΚΑΤΟΧΗΣ 1941-1944». 

Η διαδρομή κατά μήκος της στενής λωρίδας γης στη μάντρα του νεκροταφείου αφιερώνεται στη μνήμη τους.