Ο σαμποτέρ θρύλος του Β΄ ΠΠ
Πρωταθλητής κολύμβησης του Ηρακλή Θεσσαλονίκης, με πτυχίο Γεωπονικής από το Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο, γνώστης έξι γλωσσών. Εκπαιδεύτηκε ως πράκτορας και σαμποτέρ από τις μυστικές υπηρεσίες της Πολωνίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Έδρασε στην Ελλάδα με το κωδικό όνομα Μπόλμπι και κατάφερε μεγάλα πλήγματα στις δυνάμεις του Άξονα.
Οι Γερμανοί τον συνέλαβαν τον Δεκέμβριο του 1941 και, όταν απέδρασε, τον επικήρυξαν. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 τον συνέλαβαν οι Ιταλοί. Και τις δυο φορές ο Ιβάνωφ έπεσε στα χέρια του εχθρού προδομένος. Ήρωας μέχρι το τέλος, χρειάστηκε να τον αλυσοδέσουν στον τόπο εκτέλεσης, καθώς και τότε αποπειράθηκε να διαφύγει. Εκτελέστηκε στις 4 Ιανουαρίου 1943 στην Καισαριανή, φωνάζοντας «Ζήτω η Πολωνία, ζήτω η Ελλάδα».
- Ο υπερκατάσκοπος Γεώργιος Ιβάνωφ
Ο Γεώργιος Ιβάνωφ γεννήθηκε στη Βαρσοβία στις 14 Δεκεμβρίου 1911. Ο πατέρας του, Βλαντιμίρ Ιβάνωφ, ήταν αξιωματικός του τσαρικού στρατού. Μετά τον θάνατό του, η μητέρα του Λεονάρντα Σαΐνοβιτς, από την Πολωνία, παντρεύτηκε τον Έλληνα έμπορο Ιωάννη Λαμπριανίδη και έτσι η οικογένεια μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη. Ο Γεώργιος Ιβάνωφ ήταν αθλητής του Ηρακλή, αρχικά στο ποδόσφαιρο, έπειτα στην κολύμβηση. Το 1934 αναδείχθηκε Πρωταθλητής Ελλάδας στα 100 μ. ελεύθερο. Διακρίθηκε επίσης στην ιστιοπλοΐα (πρώτη θέση στους ιστιοπλοϊκούς αγώνες του Θερμαϊκού, 1936) και στην υδατοσφαίριση με την Εθνική Πολωνίας (Διεθνείς αγώνες,1938).
Σπούδασε γεωπόνος στο Πανεπιστήμιο της Λουβέν στο Βέλγιο. Με το ξέσπασμα του πολέμου επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και αργότερα έφυγε στην Παλαιστίνη με την επιθυμία να προσφέρει τις υπηρεσίες του στα δίκτυα κατασκοπείας και δολιοφθορών. Πέρα από τις σωματικές του ικανότητες και το πάθος του αγώνα, ο Ιβάνωφ μιλούσε ελληνικά, πολωνικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ρωσικά. Εντάχθηκε στην πολωνική ταξιαρχία «Καρπάθια» και αφού εκπαιδεύτηκε ως σαμποτέρ σε συνεργασία με τις Βρετανικές υπηρεσίες, ήρθε στην Αθήνα στις 13 Οκτωβρίου 1941 με το βρετανικό υποβρύχιο «Thunderbolt», έχοντας το κωδικό όνομα Μπόλμπι. Συνδέθηκε με τους αξιωματικούς του Ναυτικού Ιωάννη Κοντόπουλο και Βασίλη Μαλλιόπουλο, μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης «Οργάνωση Αντιστάσεως του Γένους» (ΟΑΓ). Τον Δεκέμβριο του 1941 τον συνέλαβαν οι Γερμανοί μετά από προδοσία του φίλου του Νίκου Πάντου και τον οδήγησαν στις φυλακές Αβέρωφ. Ο Ιβάνωφ κατόρθωσε να αποδράσει, όμως οι Γερμανοί τον επικήρυξαν. Ο αξιωματικός της αστυνομίας Παντελής Λαμπρινόπουλος εισέπραξε την αμοιβή (ή το ισοδύναμο σε τρόφιμα) καταδίδοντας τον Ιβάνωφ. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 τον συνέλαβαν στο Πεδίον του Άρεως μαζί με τους στενούς του συνεργάτες Κοντόπουλο, Μαλλιόπουλο και τους αδελφούς Γιαννάτου (ο Ιβάνωφ μάλιστα είχε παντρευτεί την Μαριάννα Γιαννάτου). Πλην του Κωνσταντίνου Γιαννάτου, που καταδικάστηκε σε φυλάκιση 20 ετών, η ομάδα του Ιβάνωφ καταδικάστηκε σε θάνατο και ο ίδιος τρεις φορές σε θάνατο. Εκτελέστηκαν στις 4 Ιανουαρίου 1943 στην Καισαριανή. Ακόμα και τότε, επιχείρησε να αποδράσει, αιφνιδιάζοντας το απόσπασμα. Όμως τον πυροβόλησαν και τον τραυμάτισαν. Οι εκτελεστές του χρειάστηκε να τον αλυσοδέσουν σε έναν πάσσαλο. Αυτήν την τελευταία εικόνα του αναπαριστά και ο ανδριάντας του στη Θεσσαλονίκη.
Η δράση του μεταφέρθηκε στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Η ταινία «Ιβάνοφ – Μυστικός Πράκτωρ υπ’ αριθ. 1» (1971) σε σκηνοθεσία Robert Kuzminski, βασίζεται στο διήγημα του Stanislaw Strumph-Wojtkiewicz «Agent Νο 1» (1969). Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Η συναρπαστική βιογραφία του Ιβάνωφ έχει εκδοθεί σε βιβλίο των Π. Φυλακτάκη και Λ. Λαμπριανίδου «Ιβάνωφ. Θύελλα και τόλμη» (Εκδ. Λιβάνη).
Λεζάντα:
Άνω αριστερά: Ο Γεώργιος Ιβάνωφ εγκατέλειψε την Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, επιβιβάστηκε στο πολωνικό πλοίο «Βαρσοβία» και μετά από ταξίδι μερικών ημερών έφτασε στην Χάιφα. Στη φωτογραφία, η στρατιωτική τελωνειακή διασάφηση.
Άνω δεξιά: Βεβαίωση της παρουσίασης αρ. 7726 του Γ. Ιβάνωφ στον Σταθμό Συγκέντρωσης της Ταξιαρχίας Καρπαθίων Τυφεκιοφόρων στο Kayar Beach της Χάιφας.
Κάτω αριστερά: Γεώργιος Ιβανωφ. Τις επόμενες εβδομάδες, κοντά στην πόλη της Αλεξάνδρειας, πέρασε από εκπαίδευση εξειδικευμένη στα σαμποτάζ και στις δολιοφθορές.
Κατω δεξιά: Φορώντας την στολή των Καρπαθίων Τυφεκιοφόρων. Στις 25 Μαΐου 1941 ο Γεώργιος Ιβάνωφ έλαβε άδεια και μεταφέρθηκε στην υπηρεσία της βρετανικής διοίκησης.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το οικογενειακό αρχείο της κυρίας Λεονάρδας Λαμπριανίδου, ανιψιάς του Γεώργιου Ιβάνωφ – Σαϊνόβιτς, ευγενική παραχώρηση με τη μεσολάβηση της Πρεσβείας της Πολωνίας στην Ελλάδα στη διαδρομή “Όσοι δεν πρόλαβαν… Διαδρομή μνήμης 1940-1944”.
Τα σαμποτάζ του Ιβάνωφ
- Ανατίναξη του γερμανικού υποβρυχίου U-133 στη Σαλαμίνα. Στις 14 Μαρτίου 1942 κολύμπησε νύχτα από την ακτή του Πειραιά στον ναύσταθμο της Σαλαμίνας και τοποθέτησε τη βόμβα στα ύφαλα του γερμανικού υποβρυχίου. Στη συνέχεια κολυμπώντας βγήκε στην ακτή της Ελευσίνας. Λίγες ώρες αργότερα, το γερμανικό υποβρύχιο ανατινάχθηκε και βυθίστηκε αύτανδρο με τα 45 μέλη του πληρώματός του.
- Ανατίναξη του ισπανικού ατμόπλοιου San Isidore, στο λιμάνι του Πειραιά. Ήταν φορτωμένο με πυρομαχικά για λογαριασμό των Γερμανών.
- Πρόκληση δολιοφθοράς στο υποβρύχιο U-372 τον Αύγουστο του 1942.
- Ανατίναξη με εκρηκτικά μεγάλου αριθμού γερμανικών αεροπλάνων στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Είχε καταφέρει να εισχωρήσει μεταμφιεσμένος σε Γερμανό στρατιώτη.
- Ανατίναξη αποθηκών καυσίμων στο αεροδρόμιο του Τατοΐου.
- Το ίδιο σαμποτάζ επανέλαβε και στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας, καταστρέφοντας 87 αεροπλάνα.
- Σαμποτάζ στο εργοστάσιο πυρομαχικών των αδελφών Μαλτσινιώτη (μετέπειτα ΠΥΡΚΑΛ) όπου επισκευάζονταν κινητήρες αεροπλάνων της Λουφτβάφε. Ο Ιβάνωφ προμήθευε τους εργαζόμενους – συνεργάτες του – με τα υλικά του σαμποτάζ και εκείνοι τα τοποθετούσαν στους κινητήρες. Η δολιοφθορά, σύμφωνα με γερμανικές εκτιμήσεις, προκάλεσε την πτώση 400-450 αεροσκαφών στη Β. Αφρική. Θεωρείται το μεγαλύτερο σαμποτάζ του Β΄ ΠΠ.
- Επιχείρησε τη δολοφονία του Μουσολίνι στις 20 Ιουλίου 1942 στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, τοποθετώντας εκρηκτικά στο υπόγειο με σκοπό να ανατιναχτεί η αίθουσα υποδοχής, μόλις ο Ιταλός δικτάτορας βρισκόταν εκεί. Η επιχείρηση ματαιώθηκε καθώς ο Μουσολίνι έμεινε μόνο λίγες ώρες στην Αθήνα.
[Πηγή: Ξενοφώντος Μαυρογιάννη, Αντιναυάρχου ε.α. του Πολεμικού Ναυτικού, Γεώργιος Ιβάνωφ Σαϊνόβιτς – Πράκτωρ Νο 1, περιοδικό Ναυτική Ελλάς, τχ. 964, Φεβρουάριος 2014]
Η εκτέλεση
«Στις φυλακές Αβέρωφ, μόνος στο κελλί αριθ. 2, ο Ιβάνωφ τραγουδούσε. Έτσι πεισμάτωνε τους Γερμανούς φύλακές του.
– Ρρρρούε! εβρυχώντο οι Γερμανοί, αλλά αυτός συνέχιζε το μονότονο τραγούδι του, που μιλούσε για την γλυκειά πατρίδα του. Τριανταδύο συγκρατούμενοί του στα γύρω κελλιά είχαν μάθει απ’ έξω το τραγούδι αυτό, που άκουγαν πολωνέζικα από τον Σεπτέμβριο του 1942 ως την 3η Ιανουαρίου 1943.
Ήταν Κυριακή απόγευμα. Ο ουρανός καταγάλανος. Μόλις είχε τελειώσει το «επισκεπτήριο» των φυλακών. Σε μια στιγμή έκανε την εμφάνισή της το απαίσιο πρόσωπο που άκουγε στο όνομα Μαργαρίτα Χαρτοφίλου. Ήταν μια μάλλον κοντή, ως 25 χρόνων νέα, σβέλτη, ξανθιά, με μικρά μάτια, γεμάτα κακία. Υπηρετούσε τους Γερμανούς ως διερμηνεύς και κάθε φορά που πατούσε το πόδι της στις φυλακές, ο αριθμός των κρατουμένων καταδίκων εις θάνατον λιγόστευε.
Την συνώδευαν τρεις Γερμανοί ωπλισμένοι με αυτόματα. Στάθηκαν στη μέση του προαυλίου των φυλακών και ενώ διετάχθη ησυχία, ακούστηκε η διαπεραστική φωνή της:
– Γεώργιος Ιβάνωφ, Βασίλειος Μαλλιόπουλος, Μιχαήλ Παπάζογλου, Κωνσταντίνος Γιαννάτος, Δημήτριος Γιαννάτος και Ιωάννης Κοντόπουλος. Ήταν όλοι της ομάδος Ιβάνωφ. Και μόλις τέλειωσε τον κατάλογο, προσέθεσε: «Να πάνε για μπάνιο!»
Ήταν καθιερωμένο οι κατάδικοι να στέλνωνται πριν από το απόσπασμα στο… λουτρό.
Οι έξη κατάδικοι βγήκαν από τα κελλιά τους. Τελευταίος ο Ιβάνωφ, του οποίου έλυσαν μόλις τότε τα πόδια από τις αλυσίδες. Χαμογελούσε και κάπνιζε τσιγάρο. Στάθηκαν όλοι στη σειρά. Η Χαρτοφίλου έφυγε. Τότε τους ωδήγησαν στο λουτρό, ενώ κανείς δεν είχε χάσει το κέφι του.
Όταν γύριζαν, ένας αρχιφύλακας των φυλακών, ο Μέξας, που ήταν συγχρόνως και μυστικός ταχυδρόμος των κρατουμένων με τους οικείους των, πλησιάζει τον Μιχαήλ Παπάζογλου και του ψιθυρίζει:
– Έφεραν τέσσαρα φέρετρα!
Ώστε από τους έξη οι τέσσαρες. Και ο Παπάζογλου σκέφθηκε. Ο ένας είνε ο Ιβάνωφ, ο δεύτερος ο Κοντόπουλος. Ποιοι είνε οι άλλοι δύο;
Αυτή η σκέψις απασχολεί όλη την νύκτα τον Παπάζογλου. Δεν λέει λέξι, γιατί η πληροφορία που του έδωσεν ο Μέξας τον βασάνιζε αντί να τον ενθαρρύνη. Τις σκέψεις του διακόπτει κατά διαστήματα το τραγούδι του Ιβάνωφ. Μα απόψε δεν ακούστηκε καμμιά φωνή Γερμανού, για να επιβάλη ησυχία. Κι’ ο Ιβάνωφ τραγουδά. Υμνεί την ελεύθερη ζωή, είνε όλος ελπίδα για το μέλλον.
Για το μέλλον!
Και το ξέρει πολύ καλά πως δεν του μένουν παρά λίγες ώρες ζωής. Κι’ ο Παπάζογλου, αντλώντας θάρρος, σκέπτεται για τον αρχηγό του: Δυνατό παλληκάρι ο Ιβάνωφ. Πρωταθλητής της κολυμβήσεως και του γουώτερ πόλο, αγωνιζόμενος με τα χρώματα του Ηρακλέους Θεσσαλονίκης, έχει σπουδάσει στη Γαλλία, στη Γεωπονική σχολή του Μον Πελιέ, μιλάει πέντε γλώσσες. Τι θάρρος που έχει…
Κι’ από σκέψι σε σκέψι πλησιάζουν τα ξημερώματα.
Δευτέρα, 4 Ιανουαρίου, ώρα 5 ακριβώς, ακούγεται ο γνωστός θόρυβος που κάνει ο μεταλλικός ήχος των θυρών που ανοιγοκλείνουν. Και πάλιν η απαισία Χαρτοφίλου, συνοδευομένη από ολόκληρο απόσπασμα.
Ένας Γερμανός βγάζει ένα χαρτί και διαβάζει. Αυτή κάνει την μετάφρασιν:
Γ. Ιβάνωφ, Β. Μαλλιόπουλος, Ι. Κοντόπουλος, Δημ. Γιαννάτος, επειδή η αίτησίς σας περί απονομής χάριτος απερρίφθη, ο στρατηγός διέταξε την εκτέλεσί σας διά σήμερον την πρωίαν.
Ο Δημ. Γιαννάτος ζητάει την άδεια να μιλήση με τον αδελφό του. Του επιτρέπουν.
Δύο ιερείς, ένας καθολικός για τον Ιβάνωφ και ένας ορθόδοξος για τους άλλους, εκτελούν το τελευταίο θρησκευτικό χρέος των. Και σε λίγο απόσπασμα και μελλοθάνατοι ξεκινούν ενώ οι συγκρατούμενοι άφωνοι παρακολουθούν. Ξαφνικά ακούγονται φωνές. Ο Ιβάνωφ φωνάζει: «Γεια σας λεβέντες. Ζήτω η Ελλάς. Ζήτω η Πολωνία». Το ίδιο φωνάζουν οι άλλοι.
Ξεχωρίζουν οι λέξεις του Δημ. Γιαννάτου:
– Μη ξεχνάτε, παιδιά! Εκδίκησιν!
Εκεί στο Σκοπευτήριο, τώρα, οι μελλοθάνατοι παρατάσσονται μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Κανείς δεν δέχεται να του δέσουν τα μάτια. Ενώ ο αξιωματικός απομακρύνεται για να πάρη θέσι και να δώση το παράγγελμα, ο Ιβάνωφ, με τις αλυσίδες στο χέρι, ξεφεύγει. Τρέχει, αλλά δεν υπάρχει διέξοδος. Στο βάθος, ο τοίχος είναι ψηλός. Στη γωνιά, που φαίνονται κάτι σπίτια, θα βρη την σωτηρία. Μα οι Γερμανοί τον πυροβολούν. Μια σφαίρα τον βρίσκει στο πόδι. Πέφτει χάμω. Ο πρώτος Γερμανός που τον φθάνει του δίνει μια κλωτσιά. Τον φέρνουν τώρα δίπλα στους άφωνους συντρόφους του. Στο ύψωμα, που είναι ο Γολγοθάς των. Και εκεί πλέον, ο Ιβάνωφ και οι τρεις άλλοι πατριώται πέφτουν κάτω από τα δολοφονικά βόλια των Γερμανών.
Συμπληρώθηκαν, από τότε, σαν σήμερα, 8 χρόνια. Ποιος μπορεί να ξεχάση τον θρύλο που έπεσε για την ελευθερία μας;»
Χρ. Σβολόπουλου, Η εκτέλεσις του Ιβάνωφ, εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 4 Ιανουαρίου 1951 [Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»]
Λεζάντα:
Η αναφορά του ΚΑ΄ Αστυνομικού Τμήματος για την εκτέλεση των Ιβάνωφ, Κοντόπουλου, Μαλιόπουλου και Γιαννάτου στην Καισαριανή, 4 Ιανουαρίου 1943 [ΑΣΚΙ, αρχείο ΕΔΑ]. Ο Ιβάνωφ αναφέρεται ως Ιβάνωφ Ιωάννης του Αθανασίου, Πολωνός.